NHỮNG CÂU THƠ

11/07/2015

Những câu thơ

Trịnh Khả Nguyên

“Trời còn để có hôm nay,

Tan sương đầu ngõ, vén mây giữa trời”(Kiều)

Trên là hai câu Kiều mà Phó Tổng thống Hoa Kỳ, ông Joe Biden đọc trong buổi tiệc chiêu đãi Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam ông Nguyễn Phú Trọng ngày 07.7 vừa qua.

Tình hình thế giới và khu vực đang diễn biến phức tạp (câu này nghe quá quen), một số vấn đề lớn và sốt: tình hình Biển Đông, Philippines kiện Trung Quốc tại tòa án Quốc tế, Mỹ-Cuba bình thường hóa quan hệ, đàm phán giữa Hy Lạp- EU, Iran-P5+1 đang cù cưa, chứng khoán Trung Quốc chao đảo,…nhiều, nhiều lắm. Nhưng tin quan trọng trước mắt với người Việt là chuyện ông Tổng Bí thư thăm Mỹ. Tiếng rằng thăm nhưng không phải thăm mà làm việc suốt. Người vô sự ngồi nhà thoải mái theo dõi báo đài cũng thấy mệt, huống hồ là những vị lúc nào cũng“đồ lớn”, gặp gỡ ông này, ông nọ, đi đứng đều được bảo vệ, dẫn đường, nói năng thì cân đo từng tiếng một, không khéo các phần tử này, lực lượng kia nó “diễn tiến” là rách việc. Dù sao cũng chúc Quí Ông thành công tốt đẹp.

Thôi đừng nói chuyện chính trị, thời sự nữa, chuyển qua bàn thơ cho nhẹ nhàng, lỡ có trật thì chỉ mang tiếng dốt thơ thôi.

Ông Phó Tổng thốngHoa Kỳ chắc chắn không thuộc Kiều bằng ông Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam. Ông Phó chỉ mới cố học hai câu thôi, nhưng là hai câu “đáng giá”.Khỏi phải khen hai câu trên hay như thế nào, chỉ khen ai đã chọn cho ông Phó hai câu này. Dù ông Phó đọc Kiều bằng tiếng Việt hơi lơ lớ chút xíu, nhưng có thể nghe được, không cần thông dịch. Còn chuyện dịch, nói chung, có câu rằng dịch là phản (traduire c’est trahir) đôi khi, vô tình hay cố ý, dịch sai ý của người nói là việc từng xảy ra. Mong sao trong dịp này, tất cả các bài nói chuyện, kể cả nói chơi, được dịch đúng.

Ông Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng được nghe hai câu thơ hay của một đại thi hào Việt Nam trên đất Mỹ là một điều thú vị (chữ của ôngTổng Bí thư). Ông Phó Tổng Thống Hoa kỳ, công phu tìm hai câu thơ“6-8”, một thể thơ riêng của Việt Nam, tặng cho một người Việt Nam đã tốt nghiệp Khoa Ngữ văn Đại học Tổng hợp Hà Nội, là cái thú vị thứ hai. Các món ăn trong bữa tiệc đã đành là cao lương mỹ vị, nếu có “fast-food” hoặc “hamburger” (đặc sản Mỹ) thì cũng là thứ xịn;vừa dùng bữa vừa thưởng thức Kiều là cái thú vị thứ ba. Chắc ở nhà, trong tủ sách của các Ngài ngoài sách chính trị, còn có một quyển Kiều, nhưng do trăm công nghìn việc, hiếm khi sờ tới, nói gì đến vừa ăn vừa đọc. Nay qua Mỹ lại nghe Kiềutrong bữa tiệc thì còn gì bằng. (Trước đâylãnh đạo Trung Quốc cũng đọc tặng cho lãnh đạo Việt Nam hai câu thơ, nhưng là thơ của Trung Quốc – phần sau sẽ nói) Chữ nghĩa trong hai câuTrời còn để có hôm nay/Tan sương đầu ngõ, vén mây giữa trời là thuần Việt, không có gì khó hiểu, nhưng thâm trầm, ý tại ngôn ngoại.Ông Joe Biden chọn hai câu trên quả là đúng lúc, hợp tình. Còn cảm thụ như thế nào là tùy người nghe.

Sang hai câu thơ khác:

…”Đô tận kiếp ba huynh đệ tại,

Tương phùng nhất tiếu mãn ân cừu”(Lỗ Tấn)

(Tạm dịch:Sóng dữ đã qua, anh em còn lại/gặp nhau một tiếng cười, cừu hận tan)

Năm 1990 ông Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh công du Trung Quốc, họp với lãnh đạo nước này tại Thành Đô. Kết thúc hai ngày làm việc thành công tốt đẹp, ông Chủ tịch Giang Trạch Dânđọc, bằng tiếng Tàu, tặng ông Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh hai câu trêncủa nhà thơ Lỗ Tấn, Trung Quốc. Lỗ Tấn là nhà thơ lớn của Trung Quốc, thơ ôngthì hay, chắc chắn vậy. Nhưng là hai câu thơ bằng chữ Tàu, nên khó hiểu đối với số đông người Việt, lại đọc bằng tiếng Tàu nên khó nghe.Còn dĩ nhiên các vị trong đoàn thì có thông dịch viên, nên hiểu được.Và hai câu làm theo thể“thất ngôn” thì cũng không như “lục bát”. Hồ Dzếnh nhà thơ cha Tàu mẹ Việt có dẫn câu thơ, đọc theo tiếng Quảng Đông Trung Quốc, (hình như) vuộc lạc xú thầy ú mán thín. Câu này đọc như thế nghe quá lạ, chả ai hiểu gì, nhưng đọc theo âm Hán Việt“Nguyệt lạc ô đề sương mãn thiên”(trong bài “Phong Kiều dạbạc”) thì lại rất quen. Bài “Phong Kiều dạ bạc” là bài “tứ tuyệt”, nhưng cụ Tản Đà dịch ra bằng bốn câu “6-8” và câu trên làTrăng tàn chiếc quạ kêu sương.Ồ, té rađọc theo âm Hán Việtnghe lại hay hơn là đọc theo âm Tàu.

Hội nghị Thành Đô là hội nghị như thế nào, bàn về việc gì thì đến nay chắc nhiều người đã biết.

Đoàn của Tổng Bí thư NguyễnVăn Linh qua Tàu được nghe tặng hai câu thơ của Lỗ Tấn. Nếu sau này có một đoàn của Chủ tịch Trung Quốc qua Việt Namthì Việt Nam tặng cái gì cho tương xứng? Có mấy câu này:

“Nam quốc sơn hà Nam đế cư.

Tiệt nhiên định phận tại thiên thư.

Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm,

Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư“(Lý Thường Kiệt).

Viết bằngchữ Hán, không cần dịch, các ông ấy cũng dư hiểu vì đó là chữ của các ông. Còn nếu ông Obama sẽ qua thăm Việt Namthì tặng gì tùy các vị, nhưng đừng tặng bài “O du kích nhỏ” của Tố Hữu, nghe “khẩu khí” quá.

Như thế là Mỹ đọc cho một ông Tổng Bí thưĐảng Cộng sản Việt Nam nghe hai câu thơ của nhà thơ lớn Việt Nam. Tàu đọc cho một ông Tổng Bí thư khác củaĐảng Cộng sảnViệt Nam nghe hai câu thơ của nhà thơ lớn Trung Quốc. Không dám đem thơ của thi sĩ này so với thơ của thi sĩ kia, nhưng hai vịTổng Bí thư, hai phái đoàn, vị nàothích hai câu nào? Dân Việt luôn luôn thích Kiều, dù Mỹ đọc.

T. K. N.

Tác giả gửi BVN.