PHẠM TOÀN
Lịch
sử có nhiều hiện tượng lặp lại, song khó có thể tin rằng con người bao
giờ cũng có ý thức đúng về những diễn biến giống nhau.“Kẻ lười biếng” đang gây xôn xao thế giới mạng
Chẳng hạn như chuyện bạn học sinh lớp 12
tự làm clip phát biểu về nền Giáo dục nước nhà năm 2013. Liệu bạn đó có ý
thức mình đang là kẻ nổi loạn hay không? Liệu trong một mức độ nào đó,
bạn có thấy là mình đang làm lại hành vi của nhiều học sinh trường Bưởi
đầu thế kỷ trước như Đặng Xuân Khu, Phạm
Văn Đồng, Nguyễn Khắc Viện … nay nhắc lại thấy như một thời nào đó đã
lùi xa … quá xa khỏi ký ức người đương thời hôm nay vào năm 2013 này?
Còn xa hơn sâu hơn nữa vào Lịch sử, em
học sinh lớp 12 đã tự gọi mình là “kẻ lười biếng”. Song sự so sánh đó
chắc chắn chỉ là tình cờ. Người học trò Việt Nam của năm 2013 ấy làm sao
đủ trình độ, đủ ý thức, đủ can đảm và đủ cả liều lĩnh so sánh mình với
“kẻ lười biếng quê vùng biển” là Hải Thượng Lãn ông!
Đơn giản thế này thôi: chàng trai lớp 12
trong clip tự quay chỉ mới có nổi một ý thức phản kháng đủ để anh lên
tiếng gửi người lớn, gửi tất cả những người lớn có trách nhiệm trước sự
nghiệp giáo dục của đất nước một lời dõng dạc này thôi: “Này, người lớn,
các vị hãy nhìn vào chúng tôi đây, hãy nhìn kỹ những sản phẩm ra lò của
các vị đây: thế hệ học trò chúng tôi đây, một lũ ngu và lười”.
Câu nói ấy gợi cho tất cả chúng ta một
liên tưởng: chỉ là “thế hệ chúng tôi” thôi ư? Còn thế hệ các vị, thế hệ
đã đúc khuôn thành chúng tôi thì sao? Đã gọi là liên tưởng, thì liên
tưởng này nhất thiết sẽ dắt dây sang một liên tưởng khác cho đến một
liên tưởng gần như kiệt cùng: các vị đã tổ chức nền giáo dục ra sao,
theo hình ảnh nào để chúng tôi đến nông nỗi này – để chúng tôi thành một
lũ ngu và lười, liệu các vị có thoát khỏi trách nhiệm trước tình trạng
ấy không?
Chàng trai trong clip ấy không nói thẳng
hết ý nghĩ “nổi loạn” của thế hệ mình. Chàng trai ấy chỉ tập trung nêu
câu hỏi: học biết bao nhiêu những “thứ đó” nhưng học để làm gì? Đây là
câu hỏi khó trả lời ngay cả đối với khá nhiều người lớn. Bởi suy cho
cùng thì mục đích học của họ cũng chỉ là để có một mảnh bằng “chính chủ”
cộng thêm văn bằng hai văn bằng ba văn bằng bốn, cuối cùng cũng chỉ để
nhăm nhe một chức quan to nhỏ, và chỉ đến thế thôi.
Và trong suốt quá trình học, thì việc tự
tìm đến tri thức bị coi là phụ, mà cả cuộc đời học đường hầu như chỉ là
chuyện thi cử, suốt đời thi cử, mươi hai năm đằng đẵng thi cử… để làm
gì? Chàng trai trong clip đã nói toạc ra: nếu không có chuyện thi, liệu
còn có ai chịu học bài?
Rõ ràng, trong câu hỏi ấy, người học trò
“ngu và lười” bộc lộ nguyện vọng của mình rằng anh ta muốn học, học, và
học, học khổ đến bao nhiêu cũng được, nhưng không chấp nhận cái khổ của
thi cử, không bằng lòng coi thi cử như một kích thích cho việc học.
Nguyện vọng ấy nếu được thực thi sẽ bẻ
gãy cái roi của những nhà giáo dục các cỡ. Roi từ gia đình, từ họ tộc,
từ truyền thống trường, từ những khu phố văn hóa đầy ma túy và bạo lực,
và từ những cuộc ganh đua “chăm phần chăm” – áp lực của thói quen tư duy
trong một nền văn hóa của số lượng và của sự thô kệch, nơi các “nhà văn
hóa” chỉ nhìn thấy sức mạnh giả định trong đám đông, nơi đó tất cả
những Einstein những Gandhi và những Charles Chaplin chụm lại cũng chỉ
có thể chiếm 1 phần trăm sau nhiều số không đứng sau dấu phẩy!
Dường như ta có nghe thấy em học sinh lớp
12 trong clip đó nói thế này: chúng con kính trọng các thày, nhưng xin
thày hãy thoát ra khỏi cách diễn giải vẫn còn thiếu thẳng băng, đòi thế
tục hóa nền Giáo dục khỏi mọi chủ thuyết.
Dường như em học sinh lớp 12 vô danh đó
đang nói thay các thế hệ tương lai, rằng các thày hãy Tự do trong giảng
dạy và trong hành động. Tự do là cái Quyền thiêng liêng nhất mà Tự Nhiên
phú cho con người. Có ai cấm các thày tạo ra những bộ sách mới theo
chương trình học mới làm hả hê thỏa thuê nguyện vọng chấn hưng đất nước
của các thày? Ngay cả ở bậc đại học là bậc phải dành lấy quyền tự chủ
mà các thày cũng cứ bó tay cho sự Tự do trôi tuột đi mất, thế thì lũ trẻ
con “ngu và lười” chúng em còn biết trông cậy vào đâu nữa?
Các thầy hãy hành động tự do như trí tuệ
tự do của các thày thôi thúc. Còn về phía xã hội, những nhà lãnh đạo
phải có sứ mệnh dân chủ hóa cuộc chạy đua tự do vì sự nghiệp chấn hưng
văn hóa và giáo dục của dân tộc. (Dân chủ hóa nói ở đây nghĩa là đối xử
không phân biệt với mọi khuynh hướng sáng tạo văn hóa và giáo dục khác
nhau).
Nhưng giữa hai khuynh hướng Tự do và Dân
chủ ấy, thì cần coi trọng khuynh hướng thứ nhất hơn. Dân chủ thì trước
sau gì rồi cũng sẽ tới với cuộc sống xã hội. Nhưng Tự do là cái có sẵn
trong từng con người sáng tạo. Sản phẩm của Tự do cách tân nền Giáo dục
cho cả một Dân tộc sẽ xóa sổ những thứ tự do vờ vịt cốt nuốt trôi lợi
nhuận một trường tư thục là cùng.
Trong Tự do có sự thi đua lành mạnh của
những tài năng đích thực vì nước vì dân. Hình như chàng trai lớp 12 chân
thành hùng biện trong clip tự quay đòi hỏi cuộc sống hành xử Tự do và
Dân chủ trong Giáo dục như vậy.
Tôi chỉ mong là mình nhầm, chứ chẳng lẽ nhà giáo mà lại sai.
P/S. Mà ô. Đặng Xuân Khu không khi nào học trường Bưởi thì phải.